Wybaczyć, ale nie zapomnieć. 85. rocznica wybuchu II wojny światowej

1 września 1939 roku o świcie niemieckie oddziały przekroczyły granice Polski, rozpoczynając największy i najbardziej wyniszczający konflikt w historii ludzkości – II wojnę światową.

Wraz z 85. rocznicą tego tragicznego wydarzenia, warto przypomnieć sobie, jakie okoliczności doprowadziły do jego wybuchu, jakie były główne etapy wojny i jakie konsekwencje miała ona dla świata.

Wybuch II wojny światowej nie był wydarzeniem nagłym czy nieoczekiwanym. Jego przyczyny sięgają końca I wojny światowej, gdy w 1919 roku podpisano traktat wersalski, który formalnie zakończył Wielką Wojnę. Dokument ten, choć miał na celu zapewnienie pokoju, w rzeczywistości stał się zarzewiem przyszłych konfliktów.

Traktat wersalski

Traktat wersalski nałożył na Niemcy szereg restrykcji, które miały na celu osłabienie ich potencjału militarnego i gospodarczego. Niemcy musiały zrezygnować z części swojego terytorium, w tym z bogatego w węgiel Zagłębia Saary i Alzacji oraz Lotaryngii, które wróciły do Francji. Dodatkowo kraj ten został zmuszony do zapłaty ogromnych reparacji wojennych, które doprowadziły niemiecką gospodarkę do ruiny.

Wielu Niemców odczuwało skutki traktatu jako niesprawiedliwość i upokorzenie. To poczucie krzywdy wykorzystał Adolf Hitler, który w latach 30. XX wieku doszedł do władzy w Niemczech. Jego ideologia, oparta na nacjonalizmie, antysemityzmie i chęci zemsty za "krzywdy" wyrządzone przez traktat wersalski, zyskała szerokie poparcie wśród Niemców, zmęczonych biedą i bezrobociem.

Powstanie nazizmu i dojście Hitlera do władzy

Adolf Hitler, urodzony w Austrii, w latach 20. XX wieku stał się liderem Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników (NSDAP), znanej szerzej jako partia nazistowska. Jego charyzma, umiejętność przemawiania i wyraziste, choć skrajne poglądy, przyciągnęły licznych zwolenników. W 1933 roku Hitler został mianowany kanclerzem Niemiec, a wkrótce potem rozpoczął proces przekształcania Niemiec w państwo totalitarne.

Hitler rozpoczął masowe programy zbrojeniowe, łamiąc postanowienia traktatu wersalskiego. W 1935 roku wprowadził powszechny obowiązek służby wojskowej, a dwa lata później przeprowadził Anschluss – aneksję Austrii, co było pierwszym krokiem w realizacji jego planu stworzenia "Wielkich Niemiec".

Ekspansjonizm Hitlera i polityka appeasementu

Wkrótce po aneksji Austrii Hitler skierował swoje oczy na Czechosłowację, w szczególności na region Sudetów, zamieszkany przez ludność niemiecką. W 1938 roku, po konferencji monachijskiej, w której udział wzięli przywódcy Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch i Niemiec, zdecydowano o przyłączeniu Sudetów do Niemiec w zamian za obietnicę Hitlera, że nie będzie dążył do dalszej ekspansji.

Polityka appeasementu, czyli polityki ustępstw wobec agresywnych działań Hitlera, miała na celu uniknięcie wojny za wszelką cenę. Jednak w rzeczywistości tylko rozzuchwalała niemieckiego dyktatora. W marcu 1939 roku Hitler złamał swoje obietnice i zajął resztę Czechosłowacji, co pokazało, że jego ambicje sięgały dalej niż tylko rewizji postanowień traktatu wersalskiego.

Pakt Ribbentrop-Mołotow

Kolejnym kluczowym krokiem na drodze do wojny było podpisanie 23 sierpnia 1939 roku paktu Ribbentrop-Mołotow, czyli paktu o nieagresji między Niemcami a Związkiem Radzieckim. Dokument ten był zaskoczeniem dla światowej opinii publicznej, ponieważ łączył dwa ideologicznie przeciwstawne reżimy – nazistowskie Niemcy i komunistyczny Związek Radziecki.

W rzeczywistości pakt Ribbentrop-Mołotow zawierał tajny protokół, który przewidywał podział Europy Środkowo-Wschodniej na strefy wpływów. Polska miała zostać podzielona między Niemcy a ZSRR, co otworzyło drogę do niemieckiej agresji na Polskę bez obawy przed interwencją Związku Radzieckiego.

Inwazja na Polskę

1 września 1939 roku Niemcy zaatakowały Polskę, co stało się początkiem II wojny światowej. Pretekstem do inwazji był tzw. incydent gliwicki, sfingowany atak na niemiecką radiostację w Gliwicach, który miał rzekomo zostać przeprowadzony przez Polaków. Było to jednak tylko propagandowe uzasadnienie dla długo planowanego ataku.

Niemiecka armia, wykorzystując nowoczesną taktykę wojny błyskawicznej (Blitzkrieg), szybko pokonywała polskie siły zbrojne, które były słabiej uzbrojone i gorzej przygotowane do obrony. 17 września 1939 roku, zgodnie z postanowieniami paktu Ribbentrop-Mołotow, do Polski wkroczyły wojska radzieckie, zajmując wschodnie tereny kraju. Polska, zaatakowana z dwóch stron, nie miała szans na skuteczną obronę.

28 września 1939 roku Warszawa poddała się, a Polska została podzielona między Niemcy a ZSRR. W ten sposób rozpoczął się okres okupacji i brutalnej represji zarówno ze strony niemieckich, jak i radzieckich okupantów.

Konflikt globalny

II wojna światowa była konfliktem globalnym, który rozgrywał się na wielu frontach – w Europie, Afryce, Azji i na Pacyfiku. Można wyróżnić kilka głównych etapów wojny:

1. Wojna w Europie Zachodniej (1939-1940)

Po zajęciu Polski Hitler skupił się na Europie Zachodniej. W kwietniu 1940 roku Niemcy zaatakowały Danię i Norwegię, a miesiąc później rozpoczęły ofensywę na Francję, Belgię, Holandię i Luksemburg. Niemiecka Blitzkrieg okazała się niezwykle skuteczna, a Francja, pomimo posiadania jednych z najsilniejszych sił zbrojnych w Europie, została pokonana w ciągu sześciu tygodni. 22 czerwca 1940 roku Francja podpisała zawieszenie broni z Niemcami, a północna część kraju znalazła się pod niemiecką okupacją, podczas gdy na południu utworzono kolaboracyjny rząd Vichy.

Wielka Brytania, na czele z premierem Winstonem Churchillem, pozostała jednak nieugięta i kontynuowała walkę przeciwko Niemcom. W 1940 roku doszło do Bitwy o Anglię, pierwszej w historii w całości powietrznej kampanii wojennej. Dzięki nowoczesnym radarem i determinacji brytyjskich pilotów, Luftwaffe nie udało się przełamać brytyjskiej obrony i zmusić Wielkiej Brytanii do kapitulacji.

2. Ekspansja Niemiec i ich sojuszników (1941)

W 1941 roku Hitler skierował swoje siły na południe i wschód. W kwietniu 1941 roku Niemcy zaatakowały Jugosławię i Grecję, które szybko poddały się niemieckiej inwazji. W czerwcu 1941 roku Hitler podjął decyzję o rozpoczęciu operacji Barbarossa – inwazji na Związek Radziecki. Było to największe przedsięwzięcie militarne w historii, w którym wzięło udział ponad trzy miliony niemieckich żołnierzy.

Początkowe sukcesy Niemców na froncie wschodnim były imponujące. Wehrmacht szybko zdobywał teren, zajmując znaczne obszary Związku Radzieckiego. Jednak surowa rosyjska zima, determinacja radzieckich żołnierzy oraz długie linie zaopatrzenia zaczęły spowalniać niemiecką ofensywę. W grudniu 1941 roku Armia Czerwona przeszła do kontrataku pod Moskwą, zadając Niemcom pierwszą poważną porażkę.

W tym samym czasie na Dalekim Wschodzie Japonia, sojusznik Niemiec, zaatakowała Stany Zjednoczone w bazie Pearl Harbor na Hawajach, co doprowadziło do przystąpienia USA do wojny. Rozpoczął się nowy etap konfliktu, w którym wojna przybrała charakter globalny.

3. Przełom na frontach (1942-1943)

Rok 1942 był rokiem przełomowym w II wojnie światowej. Na froncie wschodnim Niemcy skierowali swoje siły na południe, aby zdobyć bogate w ropę pola naftowe Kaukazu. Jednak bitwa pod Stalingradem (1942-1943) okazała się punktem zwrotnym wojny. Po kilku miesiącach brutalnych walk w warunkach zimowych Armia Czerwona otoczyła i zniszczyła 6. Armię niemiecką pod dowództwem generała Friedricha Paulusa. Klęska pod Stalingradem była pierwszą dużą porażką Wehrmachtu i zapoczątkowała proces odwrotu wojsk niemieckich z ZSRR.

Na froncie zachodnim, w Afryce Północnej, alianci odnieśli zwycięstwo nad siłami Osi w bitwie pod El Alamein w październiku 1942 roku, a następnie rozpoczęli inwazję na Sycylię i Włochy w 1943 roku, co doprowadziło do kapitulacji Włoch i obalenia Mussoliniego.

4. Ofensywa aliantów (1944-1945)

Rok 1944 był rokiem wielkiej ofensywy aliantów. 6 czerwca 1944 roku, znany jako D-Day, alianci przeprowadzili największą w historii operację desantową na wybrzeżu Normandii we Francji. Operacja Overlord otworzyła drugi front w Europie, co zmusiło Niemcy do walki na dwóch frontach. W ciągu kilku miesięcy alianci wyzwolili Francję i dotarli do granic Niemiec.

Na froncie wschodnim Armia Czerwona kontynuowała swoją ofensywę, wyzwalając Ukrainę, Białoruś i państwa bałtyckie. W styczniu 1945 roku rozpoczęła ofensywę w kierunku Berlina, stolicy III Rzeszy.

5. Kapitulacja Niemiec i zakończenie wojny

W kwietniu 1945 roku Armia Czerwona otoczyła Berlin. Po kilku tygodniach ciężkich walk miasto upadło. 30 kwietnia 1945 roku Adolf Hitler popełnił samobójstwo w swoim bunkrze. 8 maja 1945 roku Niemcy podpisały akt bezwarunkowej kapitulacji, co oznaczało koniec wojny w Europie.

Jednak na Pacyfiku walki trwały dalej. Dopiero po zrzuceniu bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki przez Stany Zjednoczone w sierpniu 1945 roku Japonia ogłosiła kapitulację, kończąc II wojnę światową 2 września 1945 roku.

Konsekwencje II wojny światowej

II wojna światowa była najbardziej wyniszczającym konfliktem w historii ludzkości, w którym zginęło około 70-85 milionów ludzi, w tym miliony cywilów. Wojna przyniosła ogromne zniszczenia materialne, zmiany granic i upadek imperiów kolonialnych. W jej wyniku powstały nowe mocarstwa – Stany Zjednoczone i Związek Radziecki – które stały się głównymi graczami na arenie międzynarodowej, a świat został podzielony na dwa bloki – demokratyczny Zachód i komunistyczny Wschód, co zapoczątkowało okres zimnej wojny.

Powstała Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ), której celem było zapobieganie przyszłym konfliktom i promowanie międzynarodowej współpracy. II wojna światowa była także początkiem procesu dekolonizacji, który doprowadził do wyzwolenia wielu krajów Afryki i Azji spod panowania kolonialnego.